ΣΑΡΑΚΑ ΜΠΟ του TOBIE NATHAN, εκδόσεις Άγρα, μετάφραση Αργυρώ Μακάρωφ
Ο συγγραφέας Tobie Nathan γεννήθηκε το 1948 στο Κάιρο από Εβραίους γονείς, η οικογένειά του όμως εκδιώχθηκε από την Αίγυπτο το 1956 επί Νάσερ και πήγε στην Ιταλία. Σπούδασε στη Γαλλία ψυχίατρος, με ειδικότητα στην εθνοψυχιατρική, κοντά στον πρωτοπόρο Georges Devereux, το 1979 δημιούργησε το πρώτο συμβουλευτικό κέντρο εθνοψυχιατρικής για παιδιά κι εφήβους και το 1992 ίδρυσε το πανεπιστημιακό κέντρο Georges Devereux, που προσφέρει ψυχολογική υποστήριξη στους μετανάστες. Από το 2009 είναι πολιτιστικός σύμβουλος στη Γαλλική Πρεσβεία στη Γουινέα. Εκτός από το εκτενές επιστημονικό του έργο, υπογράφει και επτά μυθιστορήματα, με πρώτο το Σαράκα Μπο (1993) που έκανε αίσθηση όταν πρωτοκυκλοφόρησε στη Γαλλία.
Ας αρχίσουμε από τον εξωτικό τίτλο Σαράκα Μπο (sortir les offrandes), που σημαίνει «δώσε τα τάματα» στη γλώσσα μπαμπάρα (γλώσσα του Μαλί). Τα εθνογραφικό και ταυτόχρονα αστυνομικό περιεχόμενό του, με αφορμή τις δολοφονίες πλουσίων αστών στο Παρίσι, αφηγείται την αυτοκαταστροφική δύναμη που η απώλεια της ταυτότητας μπορεί να εξαπολύσει, «δημιουργώντας ένα νέο είδος νουάρ μυθιστορήματος» (Antoine de Gaudemar, Liberation).
H αφήγηση θυμίζει αστυνομικό ημερολόγιο, αφού κάθε κεφάλαιο προσδιορίζει την περιοχή, την ημερομηνία και την ακριβή ώρα των συμβάντων. Με αφορμή έναν ψυχωτικό δολοφόνο που εκτελεί με ειδεχθή τρόπο πλούσιους αστούς, ο αφοσιωμένος επιθεωρητής Φρέντ Σιμούν (το όνομα δεν είναι τυχαίο, αφού παραπέμπει στον άνεμο της ερήμου), καλείται να τον συλλάβει. Επειδή οι προσπάθειες της αστυνομίας αποβαίνουν άκαρπες και οι δολοφονίες συνεχίζονται, καλούν τον έμπειρο, αντισυμβατικό ψυχαναλυτή Νεσσίμ Ταγέμπ να τους βοηθήσει. Ο Νεσσίμ, Εβραίος, διωγμένος από τη γη των πατέρων του, alter ego του συγγραφέα, «ποιητής και ψυχαναλυτής, πρίγκιπας της ζωής και της μιζέριας» γνωρίζει ότι «τα ντζίννα διασχίζουν τους αιώνες και τους ωκεανούς, ξέρουν να αλλάζουν πρόσωπο, εμφάνιση ακόμα και ύλη, όμως ποτέ δεν παύουν να επαναφέρουν την τάξη στον κόσμο». Ένα άλλο βασικό πρόσωπο στην ιστορία είναι ο Ζαν (ή η άλλη όψη του Νεσσίμ αφού δεν κατόρθωσε να δει την σκιά του), Εβραίος και αυτός, όντας παιδί το 1944 διασώθηκε από την εξόντωση, περιπλανήθηκε, βρέθηκε στη Γαλλία, έζησε τον Μάη του 1968, αγάπησε αθεράπευτα τη Λώρ που τον πρόδωσε, σκότωσε καμιά εικοσαριά ανθρώπους, είναι γεμάτος οργή (« … αφήνοντας επιζώντες, οι ναζί ξέχασαν πριν φύγουν μιαν ατομική βόμβα έτοιμη να εκραγεί») και τελικά βρίσκεται και αυτός αντιμέτωπος κάποια στιγμή με τον Νεσσίμ. Γύρω από αυτά τα κύρια πρόσωπα όμως έχουμε ένα πλήθος Αφρικανών κυρίως μεταναστών, ο καθένας με τη δική του ιδιαίτερη ιστορία και τραύμα, με κοινό όμως χαρακτηριστικό την αδυναμία ένταξης του στη δυτική κοινωνία.
Μέσα στη δαιδαλώδη και καταιγιστική αυτή δράση, παρεμβάλλονται αφρικανικές δοξασίες, ήθη και έθιμα, μάγοι, αποσπάσματα από την Παλαιά Διαθήκη, ιστορίες για το Άουσβιτς, τον Μάη του 1968, την περιπλάνηση των Εβραίων, πάντα υπό τους ήχους των Μπετόβεν, Βιβάλντι, Μπράμς…και άλλων.
Ο Νεσσίμ, αυτός που κρατά τον μίτο της Αριάδνης, καθοδηγεί σωστά την αστυνομία, όπως προσπαθεί να καθοδηγήσει και τους ψυχικά τραυματισμένους ασθενείς του λέγοντάς τους ότι «οι πρόγονοι δεν ανήκουν στο παρελθόν αλλά στο μέλλον … Σαράκα Μπο, πρόσφερε τα τάματα, διαφορετικά θα γίνεις εσύ το ζώο της θυσίας».
Ο Nathan χρόνια ακούει ιστορίες ασθενών και προσπαθεί να μεταφέρει, να εξηγήσει σε εμάς τους πολίτες του δυτικού κόσμου το τραύμα/ ψύχωση αυτών των ανθρώπων. Kάποια αποσπάσματα είναι συγκλονιστικά : «Ποιός μετανάστης μπορεί να υποψιαστεί, όταν πατάει το πόδι του στο διάδρομο του αεροδρομίου, ότι σε λίγα χρόνια θα έχουν διαγραφεί από μέσα του μεγάλα κομμάτια της μητρικής του γλώσσας, θα έχει χαθεί η μυρωδιά … η καθησυχαστική, αλλά και αλλόκοτη παρουσία των προγόνων και των πνευμάτων της σαβάνας; ... Αυτές είναι οι τραυματικές νευρώσεις: μύθοι της αρχής του κόσμου … ».
Στο κέντρο των τραυμάτων φαίνεται ότι εκτός από τον ομφάλιο λώρο της γλώσσας και των παραδόσεων βρίσκεται η έλλειψη μητρικής στοργής. Μα πώς μπορεί να βρεί κανείς κάτι που ουδέποτε είχε, αναρωτιέται το alter ego του συγγραφέα; «Αν μεταμορφωθεί, αν είναι αυτό που ουδέποτε υπήρξε».
Οι ψυχαναλυτικές επεξηγήσεις του συγγραφέα για το πώς οδηγείται το άτομο σε βίαιες πράξεις είτε αυτό λέγεται δολοφονία αστών ή τρομοκρατία δίνονται εκλαϊκευμένα και βιωματικά μέσα από τις διηγήσεις και δράσεις των ίδιων των προσώπων/ασθενών.
Σε πολλά σημεία η αφήγηση τονίζει το βαθύ αδιέξοδο των σχέσεων των δύο διαφορετικών κόσμων: « …τι μπορούν να καταλάβουν αυτοί οι ρούμι, οι Ευρωπαίοι χριστιανοί από τη θλίψη της ερήμου; … Tι παθαίνουν οι λευκοί και θέλουν όλα να τα μάθουν σε μια στιγμή; … ». Πιστεύει ότι οι λευκοί χειραγωγούν τον «τρίτο κόσμο» μέσα από τη βιολογική ιατρική και την εκπαίδευση. Τελικά υπάρχει σημείο αρμονικής συμβίωσης ;
Σε μια κρίσιμη περίοδο για τον δυτικό κόσμο, με την τρομοκρατία και το μεταναστευτικό να είναι θέματα μείζονος σημασίας, το Σαράκα Μπο, αν και γράφτηκε το 1993 ( άλλωστε η Γαλλία ως αποικιοκρατική δύναμη είχε τα προβλήματα πολύ νωρίτερα), μας βοηθά να κατανοήσουμε και να πλησιάσουμε με άλλο μάτι τον «ξένο», τον «μετανάστη». Aναγνωρίζουμε το τραύμα του που μετατρέπεται είτε σε δύναμη είτε σε εκδικητική μανία. Με τον δούρειο ίππο του αστυνομικού μυθιστορήματος ο Tobie Nathan μας παραδίδει απλά μαθήματα εθνοψυχιατρικής και κοινωνιολογίας.
Yorumlar