Η ΑΝΩΜΑΛΙΑ του Ερβέ Λε Τελιέ

Η ΑΝΩΜΑΛΙΑ του Ερβέ Λε Τελιέ, μετ. - σημ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. opera 2021 [L’ anomalie, Hervé Le Tellier, 2020]

«Ο Βικτόρ μόλις έβαλε την τελευταία λέξη στο σύντομο βιβλίο που εξιστορεί την πτήση … Για τίτλο, σκέφτηκε το Αν μια νύχτα του χειμώνα διακόσιοι σαράντα τρεις επιβάτες -η Αν έγνεψε αρνητικά-, ύστερα είπε να μην το βάλει τίτλο αλλά αυτή να είναι η αρκτική φράση … Τελικά ο τίτλος θα΄ναι σύντομος, μονολεκτικός. Δυστυχώς ο τίτλος Η ανωμαλία είναι ήδη πιασμένος».

Η ανωμαλία, το βραβείο Γκονκούρ του 2020, εξελίσσεται σε μια απρόσμενη εκδοτική επιτυχία στη Γαλλία, όπως αναφέρεται στις σχετικές δημοσιεύσεις, γεγονός που εξέπληξε αρχικά και τον ίδιο τον συγγραφέα. Ο πολυγραφότατος Ερβέ Λε Τελιέ (Hervé Le Tellier, 1957) είναι Γάλλος συγγραφέας και γλωσσολόγος, μέλος της διεθνούς λογοτεχνικής ομάδας OuLiPo (Ouvroir de Litterature Potentielle/ Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας), και στη χώρα μας εδώ και χρόνια, κυκλοφορούν αρκετά έργα του από τις εκδόσεις opera – όλα μεταφρασμένα από τον Αχιλλέα Κυριακίδη.

«Yπάρχει ένα πράγμα θαυμαστό που ξεπερνάει τη γνώση, την ευφυΐα, ακόμα και την ιδιοφυΐα: η ακατανοησία».

Το μυθιστόρημα, που γράφτηκε από το 2018 έως το 2020, διαδραματίζεται γραμμικά το 2021. Η ιστορία μοιάζει απλή: μια καθιερωμένη υπερατλαντική πτήση Παρίσι-Νέα Υόρκη, λόγω ανεξήγητων καιρικών φαινομένων, που παραλίγο να στοιχίσει τη ζωή των διακοσίων σαράντα τριών επιβατών της, εξελίσσεται σε γεγονός άλογο και ανεξίτηλα σημαδιακό για κάποιους από τους επιβαίνοντες που παρακολουθούμε τη ζωή τους. Ο συγγραφέας εστιάζει σε πρόσωπα που διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, αποτελούν όμως έναν μικρόκοσμο: o αδίστακτος δολοφόνος/οικογενειάρχης Μπλέικ, ο Βικτόρ συγγραφέας επίσης ενός βιβλίου με τον τίτλο Η ανωμαλία, η όμορφη Λουσί που αναζητά τον έρωτα με δικούς της όρους, ο μεγαλο-αρχιτέκτονας Αντρέ τρελά ερωτευμένος μαζί της, ο πιλότος της μοιραίας πτήσης Νταβίντ, η μικρή Σοφία με τη βατραχίνα της, η μαχητική δικηγόρος Τζοάνα, ο νιγηριανός τραγουδιστής Σλιμ-Μπόι, οι επιστήμονες Έιντριαν και Μέρεντιθ που προσπαθούν ξεδιαλύνουν το μυστήριο της πτήσης αλλά και της σχέσης τους. Ο καθένας ξεχωριστά κρύβει ένα μυστικό ή έχει μια προσωπική ρωγμή που θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει, γιατί θα τη «δει», θα την «αγγίξει». Γύρω τους στροβιλίζεται ένα πλήθος προσώπων (από επιστήμονες έως και θρησκευτικούς ηγέτες όλων των αποχρώσεων), Πρόεδροι κρατών, σημαίνουσες υπηρεσίες, όπως το FBI, η CIA, και φυσικά ο «αφρός» όλων των επιστημονικών ειδικοτήτων.

« … αλλά, όπως έλεγε ο Άρθουρ Κλαρκ, καμία επαρκώς προηγμένη τεχνολογία δεν διαφέρει από τη μαγεία».

Η ανωμαλία συνολικά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως φιλοσοφικό/επιστημονικό/ψυχολογικό θρίλερ. Είναι όμως, κυρίως, μια σύνθεση μυθιστορημάτων, αφού στο πρώτο μέρος τα κύρια πρόσωπα συστήνονται σε ισάριθμα κεφάλαια, το καθένα γραμμένο στον υφολογικό κώδικα του λογοτεχνικού είδους που υπηρετεί. Έτσι, από το κυνικό αστυνομικό μυθιστόρημα (Μπλέικ), περνάμε σε συναισθηματικό ύφος (Βικτόρ), συνεχίζουμε με μια σύγχρονη ερωτική ιστορία (Λουσί) ή με ένα μυθιστόρημα κατασκοπίας (Έιντριαν και Μέρεντιθ). Κάθε πρόσωπο ζει στον κόσμο του, έτσι ο αναγνώστης περνά ευκολότερα από το ένα πρόσωπο στο άλλο αναγνωρίζοντας το περιβάλλον που το έχει διαμορφώσει. Το δεύτερο μέρος, όπου η επιστήμη, η θεολογία και η φιλοσοφία συναντιούνται, το βιβλίο αποκτά πιο επιστημονικό και πολιτικό χαρακτήρα, ίσως αγγίζει τα όρια της επιστημονικής φαντασίας, άλλα όλα φιλτράρονται διά μέσου του αστείρευτου χιούμορ του συγγραφέα. Τα κεφάλαια με τους Προέδρους των κρατών είναι απολαυστικά. Το τρίτο μέρος είναι ένα καθρέφτισμα των προσώπων (δεν επεκτείνομαι για ευνόητους λόγους), που κλείνει με ένα καλλιγράφημα (calligramme), δηλαδή την οπτικοποίηση των τελευταίων γραμμών του μυθιστορήματος, σχηματικά ή μεταφορικά, για την ευθραυστότητα και αβεβαιότητα του κόσμου που ζούμε.

Ο Ερβέ Λε Τελιέ στην εκπομπή «La grande librairie» ανέφερε ότι η δομή του μυθιστορήματος στηρίχτηκε στους βασικούς χαρακτήρες του και παρομοίασε, παραστατικά, τον τρόπο πλοκής με ένα σκουμπιντού!

Five-Way Portrait of Marcel Duchamp, 1917

Τα φιλοσοφικά και υπαρξιακά θέματα που θίγονται είναι γνωστά και αιώνια, τηρουμένων των αναλογιών, τα έχουν μεταφέρει λογοτεχνικά και άλλοι συγγραφείς με το έργο και τη ζωή τους (π.χ. Ηorla του Γκι ντε Μοπασάν, Tο πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι του Όσκαρ Ουάιλντ, ο Ρομέν Γκαρί) ή ακόμα και ο τρόπος γραφής παραπέμπει στο Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης… (Ίταλο Καλβίνο, στην ομάδα Oulipo και αυτός). Αυτό που κατορθώνει Η ανωμαλία -ίσως λόγω της ουλιπιανής καταγωγής του Ερβέ Λε Τελιέ- είναι ότι αναφέρεται στα πιο μύχια ψυχολογικά και φιλοσοφικά θέματα, καθώς και σε τρέχουσες επιστημονικές θεωρίες (Νick Bostrom), με μια ελαφράδα και παιχνίδισμα ώστε γίνεται ένα μυθιστόρημα, αυτό που οι Αγγλοσάξονες ονομάζουν, page turner. Η ανάμειξη των διαφορετικών λογοτεχνικών ειδών, οι διάλογοι, ο κινηματογραφικός ρυθμός γραφής, το χιούμορ, το κλείσιμο του ματιού σε άλλα λογοτεχνικά έργα (ο μεταφραστής Αχιλλέας Κυριακίδης έχει βοηθήσει απίστευτα σε αυτό, ακόμα και για τον πιο αδαή αναγνώστη), ο φόρος τιμής στους OuLiPo, οι αναφορές σε καυτά κοινωνικά θέματα (αρρώστια, σεξουαλική παρενόχληση ανηλίκου, ομοφυλοφιλία), οι γεωπολιτικές ισορροπίες κ.ά., όλα τα παραπάνω στοιχεία τοποθετούν την Ανωμαλία στα πολυσυζητημένα μυθιστορήματα που «ψυχαγωγούν» όλους τους αναγνώστες.

(Καθώς διάβαζα το βιβλίο, σκεφτόμουν τον Ντέιβιντ Λιντς να το σκηνοθετεί! Μουσική Μπανταλεμέντι το δίχως άλλο.)

Ou.Li.Po (Ouvroir de littérature potentielle)/Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας

Η παλαιότερη γαλλική λογοτεχνική ομάδα στον σύγχρονο χώρο, η Oulipo εργάζεται από το 1960 ( ιδρυτικά μέλη ο Γάλλος μαθηματικός Φρανσουά Λε Λιονέ και ο συγγραφέας Ρεϊμόν Κενό) από συνάντηση σε συνάντηση και από έκδοση σε έκδοση, πάνω σε μια επανίδρυση της λογοτεχνίας χρησιμοποιώντας περιορισμούς γραφής, συχνά εμπνευσμένους από μαθηματικές και παιγνιώδεις δομές. Πρόδρομος σε ορισμένους τομείς (γραφή με «διαδικασίες», υπερκειμενική [hypertextuelle] λογοτεχνία, κ.λπ.), ενέπνευσε πολλούς σύγχρονους συγγραφείς και καλλιτέχνες στη Γαλλία, την υπόλοιπη Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αφήνοντας έτσι ένα μόνιμο σημάδι στην εποχή της. Στην ομάδα που συνεχίζει της συναντήσεις της κάθε Πέμπτη μέχρι και σήμερα (Les Jeudis de l'OuLiPo), πρόεδρος είναι από το 2019 ο Ερβέ Λε Τελιέ. https://www.bnf.fr/fr/agenda/les-jeudis-de-loulipo

H ομάδα OuLiPo το 1975

Ο Ερβέ Λε Τελιέ (Hervé Le Tellier, 21 Απριλίου 1957) είναι Γάλλος συγγραφέας και γλωσσολόγος, μέλος της διεθνούς λογοτεχνικής ομάδας Ou.Li.Po. (Ouvroir de Litterature Potentielle). Δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή, Zindien, αφιερωμένη στον μοναχογιό του Μελβίλ. Έχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα, λιμπρέτα για όπερες, καθώς επίσης και πολύ σύντομα κείμενα, μεταξύ αφορισμού και άσκησης ύφους. Στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις opera τα εξής: Ο κλέφτης της νοσταλγίας, Ένα τραμ στη Λισαβόνα, Αρκετά μιλήσαμε γι’ αγάπη, Όλα τα μανιτάρια τρώγονται, 99+1 απόψεις για την Τζοκόντα. Του αρέσουν οι μελαχρινές γυναίκες, τα μακαρόνια al dente και το κόκκινο κρασί, όχι κατ' ανάγκην με αυτή τη σειρά (από τις εκδόσεις opera).